Drie kenmerken van de Carpe Diem-methode voor onderwijsontwerp
Door Anneleen
De belangstelling bij instellingen voor hoger onderwijs voor blended onderwijs en het gebruik van digitale middelen groeit enorm. En daarmee groeit ook de interesse voor methodes om blended learning te ontwerpen en te ontwikkelen. Toch blijkt uit een inventarisatie van SURF dat in Nederland 37% van de instellingen geen specifieke methode gebruikt.
Ontwikkeling van blended learning vraagt echter om een andere manier van denken, om een doordacht (her)ontwerp van een cursus of curriculum. Waarbij de leerdoelen voor de student de keuze voor bepaalde leeractiviteiten en –middelen bepalen, niet andersom. Een ontwerpmethode kan handvatten geven om aan de slag te gaan en een omslag te realiseren.
In dit artikel gaan wij in op de ontwerpmethode ‘Carpe Diem’. Eduseries gebruikt Carpe Diem als uitgangspunt bij de ontwikkeling van onze cursussen en bij ons advies- en ontwikkelwerk.
Op veel onderwijsinstellingen duurt de ontwikkeling van een blended cursus, laat staan van een heel curriculum, vaak bijna een heel studiejaar – of langer. Het begint meestal bij enkele voorlopers. De grootste groep docenten ziet de noodzaak van verandering nog niet echt of weet niet waar te beginnen. Misschien zijn zij bang om uren kwijt te raken als ze minder collega gaan geven. Of vinden zij diep in hun hart de waarde van uitsluitend contactonderwijs eigenlijk toch groter dan door technologie ondersteund onderwijs. Denk bijvoorbeeld aan de docent die opnames van zijn hoorcolleges online zet en vervolgens zegt niet te geloven in online leren omdat nu niemand meer naar de colleges komt.
Het probleem in dit geval is niet zozeer dat de ene vorm slechts is vervangen door een andere. Sterker nog, er zijn nu zelfs twee vormen om hetzelfde over te brengen. Wat hier vooral mis gaat, is dat de didactische opzet en samenhang tussen cursusonderdelen onveranderd is. Net zoals wanneer er losse tools worden toegevoegd aan een bestaande cursus, zoals FeedbackFruits, PeerWise of ScalableLearning. De middelen zijn wel anders, maar het ontwerp van de inhoud is niet gewijzigd.
Het ontwerpen van blended learning vraagt om een omslag in het denken over onderwijs, inclusief passende facilitering daarvan.
Gelikte brochures en do-it-yourself labs
Maatschappelijke en technologische ontwikkelingen gaan snel. Onderwijsinstellingen en docenten hebben te maken met studenten die via hun mobiel en laptop altijd en overal toegang hebben tot kwalitatief hoogwaardige filmpjes op internet, online bronnen, MOOC’s en YouTube-handleidingen, en ga zo maar door. Daar moet je als instelling niet mee willen concurreren. Maar je kunt er wel gebruik van maken. Door de student via een goed doordacht ontwerp uit te dagen en te begeleiden in zijn leerproces met gepersonaliseerd, aantrekkelijk en flexibel onderwijs.
Met lijvige onderwijs- en instellingsbrochures, de inrichting van learning labs, do-it-yourself studio’s en een aanbod van workshops om te leren werken met digitale middelen, ben je er nog niet. Het ontwerpen van blended learning vraagt om een omslag in het denken over onderwijs, inclusief passende facilitering daarvan. Onderwijs ontwerpen kun je niet als docent alleen, en zeker niet tijdens enkele schaarse uurtjes in de eigen tijd.
Om de uitdagingen aan te gaan is bovendien een ‘kritische massa’ van docenten nodig. Docenten die het nut en de noodzaak zien, en die ook gefaciliteerd worden om aan de slag te gaan met innovatieve ontwerpen en bijbehorende digitale mogelijkheden – in die volgorde.
Onderzochte methode: Carpe Diem
Carpe Diem is een van de methodes voor (‘blended’) onderwijsontwerp. Uit de gegevens van SURF komt naar voren dat 13% van de instellingen voor hoger onderwijs Carpe Diem gebruikt voor het ontwerp en de ontwikkeling van blended learning.
Carpe Diem is de afgelopen twintig jaar intensief onderzocht, aangescherpt en ontwikkeld door en met de grondlegger van de methode, professor Gilly Salmon. Zij staat internationaal bekend om haar kennis van en onderzoek naar de toekomst van het onderwijs op het gebied van ontwerp, lesmethodes en het gebruik van moderne technologie.
Carpe Diem is ontstaan vanuit het ‘agile’ idee van zelfsturende teams, waarin verschillende expertises zijn samengebracht.
Carpe Diem onderscheidt zich door een snelle ontwikkeling…
Carpe Diem betekent letterlijk ‘pluk de dag’. Hoewel deze uitdrukking wat uitgekauwd is, staat het in dit geval voor snelle, effectieve en duurzame onderwijsontwikkeling. Dit is een van de grote krachten van Carpe Diem: al binnen één à twee dagen kan een team een onderwijsontwerp maken dat klaar is voor een test in de praktijk.
Het ontwerp van een geheel nieuw curriculum heeft uiteraard meer tijd nodig.
Maar ook daarvoor geldt dat binnen een zeer beperkte periode een product is op te leveren.
De kortste tijd tussen een Carpe Diem workshop en publicatie op de mobiele apparaten van studenten is twee weken. Eén tot twee maanden tot oplevering is het gemiddelde.
… door teamwerk …
Daarnaast is de teamgerichte aanpak onderscheidend. Carpe Diem is ontstaan vanuit het ‘agile’ idee van zelfsturende teams, waarin verschillende expertises zijn samengebracht en waarin de te behalen doelen gezamenlijk bepaald en verdeeld worden. De essentie is dat het niet een team van uitsluitend docenten is, maar dat mensen met verschillende expertises en achtergronden er deel van uitmaken.
Een Carpe Diem-team bestaat uit ten minste twee docenten, een onderwijsontwerper (bijvoorbeeld een onderwijskundige), een ICT-ondersteuner en een informatiespecialist en/of bibliotheekmedewerker.
Iemand die de methode in de vingers heeft, leidt het proces in goede banen. Daarnaast kunnen ook (master)studenten of promovendi en andere geïnteresseerden deel uitmaken van het team, of op een later moment een specifieke rol krijgen.
Het idee hierachter is dat iedereen eigen relevante kennis, inzichten en ervaringen meeneemt, die gezamenlijk een cruciale rol spelen bij het vormgeven van onderwijs. Verschillende elementen van onderwijs en didactiek komen bij elkaar, en dragen allemaal bij aan het leerproces van de student.
… en door te beginnen bij het einde
Daarnaast begint elke Carpe Diem met het bepalen van beoogde leerdoelen: je begint met het eind in gedachten. Dit betekent dat het team kijkt naar essentiële elementen in de te ontwikkelen kennis en vaardigheden, de richting die ingeslagen moet worden en de uiteindelijke bestemming voor de student. In een vroeg stadium in het ontwerp is ook al aandacht voor toetsing. Wat moeten studenten kunnen en kennen wanneer ze het vak hebben gevolgd, en hoe meet je dat? Dit heeft een andere manier van denken over leermiddelen en –methodes tot gevolg.
Het team maakt een ‘storyboard’ van de doelen voor de studenten, en dat is het vertrekpunt voor de vormgeving van de inhoud. Elk eventueel te gebruiken leermiddel is te toetsen aan die doelen. Draagt het bij aan de beoogde leeropbrengst? Zo ja: hoe dan? En is dit het meest effectieve en efficiënte middel?
De docent als spil
Beginnen bij het stellen van doelen is natuurlijk een open deur, maar toch… In de waan van dag willen de werkelijke doelen en de dromen die de docent heeft met zijn onderwijs, nog wel eens op de achtergrond raken. De gestructureerde aanpak van Carpe Diem brengt alle onderdelen van een cursus, vak of curriculum telkens weer terug naar deze essentie. Elke stap moet bijdragen aan het beoogde leerproces van de student. Het gehele ontwerpproces krijgt hierdoor zeer efficiënt vorm.
Hierdoor verandert de rol van de docent. Pure kennisoverdracht kan de docent bijvoorbeeld op andere manieren vormgeven dan via een hoorcollege, waardoor er tijdens het contactmoment meer tijd en ruimte is voor verdieping van kennis of oefenen. Dit vergroot de samenhang tussen activiteiten die de studenten zelfstandig, in onderlinge samenwerking of met begeleiding door de docent moeten doen.
Samen nadenken over je vak heeft een positief effect op docenten en op de leerervaring en het leerproces van studenten.
Is Carpe Diem een wondermiddel?
Nee, natuurlijk niet. Elke methode is zo goed als zijn gebruikers en hoe zij deze inzetten, vormgeven én verder brengen. Bovendien hangt de keuze voor een bepaalde aanpak af van de fase waarin een onderwijsinstelling zich bevindt. Maar met Carpe Diem hebben instellingen een bewezen effectieve methode in handen die stapsgewijs, efficiënt en doelgericht een concreet product oplevert. En dat ook nog eens binnen een beperkte tijd. Het laat mensen op een andere manier nadenken over de planning, het ontwerpen en de uitvoering van onderwijs.
De gezamenlijke verantwoordelijkheid binnen multidisciplinaire teams, het delen van kennis, inzichten en ervaringen, in combinatie met een sterke focus op leerdoelen en toetsing, maken van Carpe Diem een krachtig instrument. Niet alleen om na te denken over de essentie van een vak of leergebied. Ook om kritisch te kijken naar beschikbare middelen die het beste en het meest efficiënt leiden tot de beoogde leeropbrengsten.
Het is inspirerend om samen na te denken over je vak en over uitdagend onderwijs. Dat heeft niet alleen een positief effect op de docent, maar ook op de leerervaring en het leerproces van studenten. En daar is het met onderwijs toch om te doen!
Dit artikel is verschenen naar aanleiding van de masterclass die Eduseries organiseerde op 16 mei 2019 met prof. Gilly Salmon, grondlegger van de methode Carpe Diem voor onderwijsontwerp.
Bekijk het werkboek Carpe Diem op de website van Gilly Salmon.
Armellini, A. & Jones, S. (2018). Carpe Diem: seizing each day to foster change in e-learning design. Reflecting Education, 4(1), 17. Institute of Education, University of London.
Graham, Ch.R., Woodfield, W. & Harrison, B., (2013). A framework for institutional adoption and implementation of blended learning in higher education. Internet and Higher education, 18, 4-14.
Salmon, G., & Wright, P. (2014). Transforming Future Teaching through “Carpe Diem” Learning Design. Education Sciences, 4(1), 52–63. MDPI AG.
Skortsova, K., Peters, S., Post, A. & Jaspers, J. (2019). The evaluation of the BL implementation process within Dutch universities. State of the art at different universities. Utrecht: Eduseries.
Post, A. & Peters, S. in coöperation with G. Salmon (2019). Assessment of the Implementation process of Carpe Diem at different universities in the Netherlands. Concept study part 1. Utrecht: Eduseries.
Meer artikelen
Meer artikelen
Webinar Taaldenken in spel: 28 maart 2022
gratis webinar Taaldenken in spelOp maandag 28 maart 2022 verzorgen Resi Damhuis van taaldenkgesprekken.nu en Marieke Tjallema van de Marnix Academie een webinar over de train-de-trainer 'Kwaliteit van taaldenkgesprekken in spel'. Zij geven een voorproefje van de...
Weinig taal, toch in gesprek
Weinig taal, toch in gesprek De kracht zit in de combinatie! Klik op de titel van het ingrediënt om de toelichting en bijbehorende video te bekijken. N.B.: De tien ingredienten en bijbehorende filmpjes zijn ontwikkeld binnen het Lectoraat Interactie en...
Workshop ‘Our futures in Learning Technologies’
Online workshop 'Our futures in Learning Technologies' by Gilly SalmonThis fully digital workshop (3.5 hours) offers a fun and fast paced journey around the learning technology landscape in 2021 and beyond. You can be cautious, incremental or radical – but get on...
Over onze artikelen
Over onze artikelen
Eén van onze uitgangspunten is de ontsluiting van (wetenschappelijke) kennis over leren voor het onderwijs. Veel van onze artikelen zijn dan ook gebaseerd op, een vertaling van en een bewerking van onderzoeksartikelen. Uiteraard noemen wij in dat geval altijd de bron(nen) waar wij ons op baseren.
Links
- EduSeries
- Online leren
- Carpe Diem