Experts in onderwijsadvies met leertechnologie

NT2-onderwijs versterken via formeel en informeel leren

blended learning, blog, NT2-onderwijs

Door Sylvia

26 oktober 2017

Het team van AZC Nelson Mandela* geeft onderwijs aan leerlingen uit alle windstreken: uit Syrië, Eritrea en Armenië. Sommige kinderen zitten slechts een paar weken op de school, andere kinderen meer dan een jaar. Bovendien zitten in één klas kinderen van verschillende leeftijden. Hoe kun je in een groep met zo’n diverse populatie de taalontwikkeling van kinderen zo goed mogelijk aanpakken? Welke activerende en coöperatieve vormen van onderwijs zijn specifiek geschikt om de meertaligheid van deze kinderen te benutten? En hoe kun je tegelijkertijd hun woordenschatontwikkeling in het Nederlands doeltreffend vergroten?

Dergelijke praktische vragen zijn dagelijkse kost voor leraren in het NT2 onderwijs, en er is in de afgelopen jaren veel kennis over aanpakken opgebouwd. De volgende vraag van teams is dan ook vaak welke nascholing hen kan voorzien van actuele kennis, waarbij zij tegelijkertijd zo goed mogelijk de al ontwikkelde praktijkkennis in kunnen brengen. Een combinatie van formeel en informeel leren met behulp van ict kan hiervoor aantrekkelijk en interessant zijn, zowel vanuit het perspectief van de organisatie als van de individuele leraar.

*niet de werkelijke naam

Dit artikel is op 26 oktober 2017 verschenen op de website van Wij-leren, naar aanleiding van de eerste uitvoering van de EduSerie ‘NT2 en meertaligheid’ op een AZC.
Het is geschreven samen met Anneleen Post, Resi Damhuis en Piet Litjens

Bekijk het artikel op wij-leren.nl

Het team van AZC Nelson Mandela heeft veel vragen over de aanpak van hun leerlingen, zeker door actuele ontwikkelingen en de steeds veranderende populatie leerlingen. Aan de andere kant vragen de leraren zich af wat scholing hen nog kan bieden. Sommige leraren hebben immers jarenlange ervaring. Bovendien hebben zij al veel scholing gevolgd op het gebied van NT2-onderwijs, coöperatief leren en het gebruik van activerende werkvormen. Sommigen hebben een post-hbo traject gevolgd.

Het team wil zich echter wel blijven ontwikkelen en de schoolleider biedt ook mogelijkheden voor continue scholing. Zodat de leraren niet alleen hun vak goed bijhouden, maar ook een pro-actieve en flexibele attitude houden. Hierdoor kunnen zij voortdurend inspelen op veranderingen binnen de school en blijven zij duurzaam inzetbaar. Tot nu toe hebben de leraren vooral gebruik gemaakt van formele scholingstrajecten, meestal teamgericht. Hierin kwam echter de schat aan ervaringskennis niet altijd goed uit de verf, en werd deze dus ook onvoldoende benut.

In de formele scholingstrajecten kwam de schat aan ervaringskennis niet altijd goed uit de verf, en werd deze dus onvoldoende benut.

Formeel en informeel leren

De oplossing voor de ‘professionaliseringsspagaat’ van het team lijkt het nu gevonden te hebben in een scholing die bestaat uit een combinatie van formeel en informeel leren. Bij deze combinatietraining staat de praktijk centraal. Deze wordt zowel vanuit een theoretisch kader als door het (online) uitwisselen van ervaringen in een (bovenschools) netwerk verder versterkt. Leraren leren zo van én met elkaar. Dit bevordert niet alleen kennisuitwisseling, maar is tegelijkertijd erg motiverend.
Het formele leren verloopt via een online scholingsomgeving, die actuele kennis en inzichten biedt.
Het informele leren gaat onder andere met behulp van de ict-tools in de leeromgeving: leraren delen hun praktijkervaringen, geven elkaar feedback en overleggen onderling over de praktijkgerichte opdrachten. Informeel leren vindt op deze manier plaats ín de onderwijspraktijk zelf.

Wat weten we over informeel en formeel leren? 

Formeel leren vindt plaats in een georganiseerde en gestructureerde omgeving, bijvoorbeeld binnen een onderwijsinstelling, met geplande doelstellingen en leeractiviteiten.

Informeel leren is een ongepland en impliciet proces waarvan de resultaten niet voorspelbaar zijn. Informeel leren vindt plaats in de dagelijkse werksituatie (Dol, 2017). Het kan zowel intentioneel als niet intentioneel zijn (CEDEFOP, 2009). Daarnaast kan er ook non-formeel geleerd worden: dit is elke vorm van leren die plaatsvindt buiten het onderwijsinstituut.

Wat weten we over informeel en formeel leren met ict?

Uit onderzoek blijkt dat integratie van formeel leren en informeel leren op de werkplek noodzakelijk is om te komen tot professionele ontwikkeling. Zowel voor individuele scholing als voor organisatie brede ontwikkeling (Svensson, Ellström & Aberg, 2004). Informeel leren op de werkplek kan effectiever zijn dan formeel leren, omdat mensen vaardigheden direct kunnen toepassen in de praktijk én omdat interactie plaatsvindt met anderen (Kyndt, Dochy & Nijs, 2009). De combinatie kan de sterke kanten van beide vormen van leren benutten.
Technologische mogelijkheden kunnen het proces van formeel en informeel leren versterken. Vaak wordt een online platform gebruikt, een zogenaamd ‘Learning Management Systeem’ (LMS).

Dagelijks een uitdaging

Het AZC- team werkt iedere dag in een complexe situatie en het is steeds opnieuw een uitdaging om een balans te vinden tussen frontaal lesgeven en individuele aandacht voor de kinderen, die soms nog nauwelijks iets van het Nederlands begrijpen. Er is voldoende oud en nieuw materiaal voorhanden, maar dit moet in de praktijk altijd op maat worden gesneden.

Het team wil graag in thema’s gaan werken, omdat dit goed aan kan sluiten bij hun aanpak. De thema’s willen de leraren zelf vormgeven, waarbij zij gebruik maken van bestaande materialen. Voorbeelden hiervan zijn ‘Zien is snappen’ of ‘Laat wat van je horen’, voor de jonge instromende NT2-leerlingen.

 

Maar hoe geef je de thema’s precies vorm en welke keuzes maak je daarbij? Is het beter met concrete thema’s te werken, gekoppeld aan begrippen? Of kun je beter kiezen voor een verhalende context? Kies je bijvoorbeeld voor een eenvoudig, concreet thema zoals ‘de keuken’, of gebruik je een video met een thema en een verhalende, prikkelende context?

De leerlingen kunnen deze context vervolgens gebruiken om het thema te leren begrijpen. Denk bijvoorbeeld aan de Disneyfilm Ratatouille, waarin de rat Ratatouille ervan droomt om topchef te worden. Hij beleeft allemaal avonturen in het riool in Parijs en werkt zich uiteindelijk op tot topkok.

Dergelijke vragen naar aanleiding van een wens om een aanpak te herzien, vragen om een flexibele scholing en begeleiding. Actuele kennis over taaldidactiek binnen een formele scholing, met daarnaast ruimte voor (online) samenwerking en feedback via informeel leren, kan leraren ondersteunen bij hun ontwikkeling. Blended learning biedt hiervoor de mogelijkheid. Hoe ziet de blended scholing waar het team voor heeft gekozen eruit?

Het AZC- team werkt iedere dag in een complexe situatie en het is steeds opnieuw een uitdaging om een balans te vinden tussen frontaal lesgeven en individuele aandacht voor de kinderen.
(foto niet genomen op de betreffende AZC)

De blended scholing van AZC Nelson Mandela

1. Online leren én contactonderwijs

Het team kiest niet alleen voor een combinatie van formeel en informeel leren, maar ook voor een combinatie van online leren en contactbijeenkomsten met een expert.

De overdracht van theoretische kennis gebeurt via online leren. Dit is effectiever – er zijn immers minder contactbijeenkomsten nodig – en geeft ook minder tijdsdruk onder schooltijd. Daarnaast is het voordeel dat de leraren zelf kunnen kiezen wannéér ze tijd willen besteden aan de scholing, en daarnaast waar: thuis of op school.

Na schooltijd kunnen collega’s samen de opdracht maken, maar dat kan ook individueel thuis of via online overleg.

Een contactbijeenkomst vindt plaats wanneer de leraren een deel van de online kennisoverdracht hebben verwerkt. In de bijeenkomst wordt dan met de expert samen doorgesproken hoe de kennis in de praktijk toegepast kan worden en welke vragen dat al heeft opgeroepen. Met de expert komen de leraren gezamenlijk tot antwoorden, die zij na de bijeenkomst in hun praktijk gaan uitproberen.

Videoclips met quizzen: hoe kun je taalproductie uitlokken?

Voor het online leren worden in de training van het team AZC Nelson Mandela kortdurende videoclips gebruikt, waarin experts actuele kennis overbrengen. De clips worden gevolgd door een kennisquiz. Resi Damhuis, expert op het gebied van NT2 en meertaligheid, heeft een module over Mondelinge taaldidactiek ontwikkeld. Een van de videoclips in deze module gaat bijvoorbeeld over de outputhypothese. Behalve taalaanbod is ook taalproductie – output – noodzakelijk voor taalverwerving. Het kind produceert zelf in de nieuwe, tweede taal. En dat moet uitgebreide taal zijn: taal waarbij het kind net iets meer doet dan het tot nu toe deed. Dat is lastig en kost veel moeite, en daarom moet het kind sterk gemotiveerd zijn om zijn bedoelingen over te willen brengen.

In goed taalonderwijs daagt de leraar kinderen uit om zelf te denken en te praten. Een verrijkte context zoals de genoemde film Ratatouille kan dan aanleiding zijn tot diverse activiteiten waarin kinderen onderling en met de leerkracht ideeën bespreken en uitbouwen: De chefkok is zijn recept kwijt. Wat nu? Kinderen die in de concrete keukenhoek in de klas spelen, krijgen bijvoorbeeld de juf op visite. Door mee te spelen kan zij de kinderen tot rijkere taalproductie uitdagen.

De andere experts die videoclips leveren zijn Folkert Kuiken, over NT2 en meertaligheid in het algemeen, en Piet Litjens, over NT2 en schriftelijke taaldidactiek.

Reflectie en feedback op de praktijk van de ander en op de eigen praktijk

Opdrachten in de online omgeving leiden tot samenwerking en interactie binnen het team. Deze samenwerking en interactie vormen een essentieel onderdeel van de scholing, om kennis en vaardigheden echt toe te passen in de praktijk.

Dit gebeurt via het online platform Projectcampus. In teams, groepjes, duo’s of individueel is ruimte voor interactie, samenwerking, feedback en kritische reflectie. De expert coacht het proces op afstand. Teams en individuele leraren kunnen kiezen of zij een eigen netwerk vormen of zich aansluiten bij een (bovenschools) netwerk, zodat zij inzicht krijgen in ervaringen van andere organisaties. De deelnemers dragen grotendeels zelf verantwoordelijkheid voor hun eigen leren.

Uniek is dat leraren hun eigen praktijkbeelden beschikbaar stellen voor de anderen. Concrete vragen zijn hierdoor met behulp van al aanwezige praktijkkennis van collega’s te beantwoorden. Ook de expert kan feedback, tips en advies geven. Op deze manier is het mogelijk om op de werkplek te leren aan de hand van werkelijke situaties.

Wat vraagt deze vorm van blended learning van schoolleider en team?

De schoolleider heeft een cruciale rol bij deze vorm van scholing. De schoolleider schept immers het kader voor continue professionalisering door een lerende organisatie te creëren. Daarnaast moet hij of zij vakbekwaamheid en flexibiliteit bij en anticipatie op het omgaan met veranderingen faciliteren en stimuleren. De monitoring van de balans tussen school en privé is eveneens van groot belang (Kirschner, Caniëls & Bijker, 2012). Ten slotte biedt de schoolleider tijd en ruimte, en toegang tot leerbronnen. De verantwoordelijkheid voor het uitvoeren van de scholing ligt uiteraard bij de leraren zelf. Van hen wordt een pro-actieve houding en motivatie verwacht.

Wat is blended learning?

Letterlijk genomen beschrijft de term blended learning ‘gemengd leren’: de vormen kunnen gemengd zijn, maar ook de methodieken. Over het algemeen wordt deze term gebruikt om een onderwijsvorm te beschrijven waarbij een combinatie wordt gemaakt van traditioneel, face to face onderwijs en e-learning (Sharma, 2010).

 

Wat weten we over blended learning?

Blended learning heeft in het algemeen iets meer effect dan alleen contactonderwijs en het is even aantrekkelijk (Spanjers et al, 2015). Het is een breed begrip en het effect hangt af van het ontwerp en de context. Online leren heeft meerwaarde, omdat het efficiënter gebeurt en meer inzicht geeft door de feedback op de toetsen. Duidelijk is dat zelftesten en quizzen hierbij effectief zijn.


Recente bevindingen met blended learning bij de Hogeschool Utrecht (Hulshof & Peters, 2017) laten zien dat de ervaring van zowel de studenten als de docenten positief is. Het gebruik van videoclips in een online omgeving wordt gewaardeerd, ook omdat ze altijd beschikbaar zijn (Hulshof & Peters, 2017).

Uit onderzoek blijkt dat het van belang is om thema’s als NT2 en meertaligheid sterker te benadrukken op pabo’s en in de nascholing.

Ten slotte

NT2 en meertaligheid is een belangrijk scholingsonderwerp voor scholen, zeker nu binnenkort de nieuwkomers vanuit de eerste opvanggroepen het reguliere onderwijs binnenstromen. Uit onderzoek blijkt ook dat het van belang is om thema’s als NT2 en meertaligheid sterker te benadrukken op pabo’s en in de nascholing (Walstra, 2017).

De in dit artikel besproken nieuwe, geïntegreerde aanpak van formeel en informeel leren op het gebied van NT2 en meertaligheid kan hierbij ondersteunen. De scholing is ontwikkeld in nauwe samenwerking met experts. Het ontwerp van de nascholing is gebaseerd op inzichten uit onderzoek naar blended learning en formeel en informeel leren op de werkplek. Technologische ontwikkelingen maken het mogelijk om deze aanpak met een bruikbaar en interactief platform ook daadwerkelijk te ontwikkelen.

Leraren, ook leraren met veel ervaring, versterken op deze manier hun dagelijks praktijk en verdiepen hun eigen vaardigheden op het gebied van NT2 en meertaligheid. Zo kan informeel leren op de werkplek van AZC Nelson Mandela zorgen voor meer inspiratie en minder frustratie.

Dit artikel is verschenen op de website van Wij-leren, naar aanleiding van de eerste uitvoering van de EduSerie ‘NT2 en meertaligheid’ op een AZC.

Bekijk het artikel op wij-leren.nl

[dsm_text_divider header=”bronnen” divider_weight=”2px” _builder_version=”4.4.7″ header_font=”|600|||||||” header_text_color=”#386652″ header_font_size=”20px” header_letter_spacing=”2px”][/dsm_text_divider]
  • Cedefop, (2015). European Guidelines for Validating Non-formal and Informal Learning. Luxembourg, Publications Office of the European Union.
  • Dol, K. (2017). De effectiviteit van informeel leren in onderwijsorganisaties. Een evaluatie van Projectcampus. Stageopdracht Master Digital Media in Human Development, Universiteit Leiden. Utrecht: Eduseries.
  • Kyndt, E., Dochy, F. & Nijs, H. (2009). Learning conditions for non-formal and informal workplace learning. Journal of Workplace Learning, 21(5), 369-383.
  • Hulshof, C & Peters, S. (2017). Blended learning in het hoger onderwijs. Onderzoek naar samenwerkend leren in leerteams en gepersonaliseerd leren bij studenten en de attitude bij docenten van een Hogeschool. Paper gepresenteerd tijdens de ORD 2017 in Antwerpen. https://www.slideshare.net/psycholoog/presentatie-ord-2017-casper-hulshof.
  • Sharma, P. (2010). Blended learning. ELT journal, 64(4), 456-458.
  • Spanjers, I. A.E., Könings, K. D. Leppink, J., Verstegen, D. M.L., de Jong, N., Czabanowska, K. & Van Merriënboer, J. J.G, (2015). The promised land of blended learning: Quizzes as a moderator, Educational Research Review. doi:10.1016/j.edurev.2015.05.001
  • Svensson, L., Ellström,P. & Aberg, C. (2004). Integrating formal and informal learning at work. . Journal of Workplace Learning, 16(8), 479-491. https://doi.org/10.1108/13665620410566441
  • Kirschner, P., Caniels, M. & Bijker, M. (2012). Informeel leren in Nederland. Deelname en kenmerken van mensen met een vmbo- en mbo-vooropleiding. Heerlen, Open Universiteit.
  • Walstra, L. (2017). Leren lesgeven aan leerlingen met Nederlands als tweede taal. De effectiviteit van tekst en video als (bij) scholingsmethode voor leerkrachten en studenten. Master thesis Onderwijswetenschappen, Universiteit Utrecht.

Meer artikelen

Meer artikelen

Webinar Taaldenken in spel: 28 maart 2022

Webinar Taaldenken in spel: 28 maart 2022

gratis webinar Taaldenken in spelOp maandag 28 maart 2022 verzorgen Resi Damhuis van taaldenkgesprekken.nu en Marieke Tjallema van de Marnix Academie een webinar over de train-de-trainer 'Kwaliteit van taaldenkgesprekken in spel'. Zij geven een voorproefje van de...

Lees meer
Weinig taal, toch in gesprek

Weinig taal, toch in gesprek

Weinig taal, toch in gesprek De kracht zit in de combinatie!  Klik op de titel van het ingrediënt om de toelichting en bijbehorende video te bekijken. N.B.: De tien ingredienten en bijbehorende filmpjes zijn ontwikkeld binnen het Lectoraat Interactie en...

Lees meer
Workshop ‘Our futures in Learning Technologies’

Workshop ‘Our futures in Learning Technologies’

Online workshop 'Our futures in Learning Technologies' by Gilly SalmonThis fully digital workshop (3.5 hours) offers a fun and fast paced journey around the learning technology landscape in 2021 and beyond. You can be cautious, incremental or radical – but get on...

Lees meer

Over onze artikelen

Over onze artikelen

Eén van onze uitgangspunten is de ontsluiting van (wetenschappelijke) kennis over leren voor het onderwijs. Veel van onze artikelen zijn dan ook gebaseerd op, een vertaling van en een bewerking van onderzoeksartikelen. Uiteraard noemen wij in dat geval altijd de bron(nen) waar wij ons op baseren. 

Links
  • EduSeries
  • Online leren
  • Carpe Diem
Volg ons op